Intenties

Met een goede vriend van mij was ik een tijdje terug een avondlang aan het bomen over doelen, middelen en intenties. Diep vanbinnen een echte Machiavelli vindt hij dat het doel de middelen heiligt, en als je door niet zo zuivere acties een goed doel kon bereiken, was dat zeker geoorloofd. Zo kan hij ook bewondering opbrengen voor bepaalde politici vanwege hun geniale manier politiek bedrijven, al kunnen de acties die hieruit kunnen voortvloeien zeer verwerpelijk. Ik, daarentegen, vind dat geen enkel doel kwalijke middelen heiligt, maar waarom... dat kon ik die avond niet echt beargumenteren. Het was meer een innerlijke stem, dan een beredeneerd betoog.

Met een voorbeeld echter kon ik toch iets overbrengen van wat ik bedoelde: een hond die een ongeluk heeft gehad of zeer ziek is uit zijn lijden verlossen door hem, met alle liefde en mededogen die in je zijn, te doden, of de hond doden uit woede of wreedheid. Voor mij is het een wezenlijk verschil, ook al is het resultaat (de dood van de hond) hetzelfde.

Binnen het boeddhisme dat ik bestudeer en beoefen, wordt intentie gezien als een drijvende kracht die doorwerkt in al onze gedachten, woorden en handelingen: de intentie om jezelf en anderen geen schade te berokkenen. Maar kunnen we, met onze huidige beperkte capaciteiten, wel echt overzien of we met ons denken, spreken en handelen geen schade berokkenen, laat staan iets goeds doen? Ook al streven we een bepaald doel na, we weten eigenlijk nooit van tevoren of wat we doen ook daadwerkelijk het beoogde resultaat oplevert.  De wet van karma (karma betekent: actie of handelen, dus de wet van oorzaak en gevolg) is zeer gecompliceerd: alles hangt met alles samen, niets bestaat op zichzelf, een oorzaak kan vele gevolgen hebben, en een gevolg vele oorzaken. Ons handelen is daarin maar een minieme schakel, en het kan tot vreugde leiden te bedenken dat als alles met alles samenhangt je invloed van belang is, maar ook tot verlamming bij het besef dat je handelen maar een minieme schakel is in alle werkingen van gebeurtenissen en processen. Ik herinner me een mooie anekdote die Alfred Woll, die een aantal malen bij Tibetaans Boeddhistisch centrum Jewel Heart mooie meditatieretraites begeleidde, ons in dit verband tijdens een van die retraites vertelde. Hoewel ik die anekdote niet precies kan navertellen, weet ik nog wel dat ze een enorme indruk op me maakte.

                Een boer in een klein dorpje was afhankelijk van zijn enige zoon om de oogst binnen te halen. Die zoon kreeg echter een ongeluk en moest een been missen, zodat hij niet langer mee kon helpen op het land, en de oogst onvoldoende was om er het jaar mee rond te komen. De dorpsbewoners beklaagden de boer, ach arme, wat een pech, wat een rampspoed, maar de boer haalde slechts zijn schouders op: het is niet goed, noch slecht, het is zoals het is. Niet veel later brak er oorlog uit, en alle zonen van het dorp werden naar het front gestuurd, behalve... de boerenzoon die zijn been miste. Geen enkele jongen kwam terug, en de dorpsbewoners riepen uit: wat een geluk heeft hij toch, zijn zoon hoefde niet naar de oorlog en heeft het overleefd. De boer bleef echter onverstoorbaar zijn schouders ophalen: het is niet goed, noch slecht, het is zoals het is. Ik geloof dat het verhaal nog eindeloos doorging, en dat pech en geluk elkaar afwisselden; wat we op het ene moment als pech zagen, bleek even later letterlijk alweer een geluk bij een ongeluk. Maar wat me vooral bijbleef, was dat het soms totaal niet te voorspellen valt hoe de afloop eruitziet. We kunnen een bepaald doel of resultaat voor ogen hebben, maar we kunnen nooit vantevoren weten of dat doel of resultaat goed uitpakt of een ramp wordt. In die zin kunnen we alleen ons best doen, en met de beste intenties te werk gaan.

En zelfs dan: beseffen we zelf altijd wel voldoende de aard van onze intenties? Wanneer we goed willen doen en wanneer we gewoonweg vooral met onze persoonlijke eigenbelangen bezig zijn? Tijdens meditatie en het observeren/waarnemen van mijn gedachten, woorden en handelingen in het dagelijks leven merk ik dat ze meestal doortrokken zijn van een mengeling van de twee, als het al niet om puur eigenbelang draait. Soms is dat subtiel aanwezig, soms minder subtiel. Zo werd ik deze Vierdaagseweek even goed geconfronteerd met mijn op eigenbelang gerichte intenties. Tijdens mijn studentenjaren hadden we elk jaar een aantal wandelaars in ons studentenhuis te gast die we een week lang verzorgden en vertroetelden. Erg gezellig bovendien. Dit jaar bedacht ik dat ik mijn (inmiddels) eengezinswoning wel ter beschikking kon stellen, om zo een zeer welkom zakcentje bij te verdienen. Maar in de aanloop naar deze feestelijke week merkte ik dat ik er steeds meer tegenop begon te zien. Het vereiste een aantal dagen flink poetsen, met de hulp van een vriendin zelfs, hoofdbrekens over het eten dat ik in huis zou halen, en ik voelde een steeds minder goed te onderdrukken weerzin tegen die vreemde indringers die mijn huis en mijn privacy zouden schenden.

Tijdens intern beraad onderzocht ik mijn motieven, en merkte dat zolang het doel een centje bijverdienen was, alles wat erbij kwam kijken, inclusief de wandelgasten zelf,  maar een vervelende bijzaak waren. En als ik hen nou eens centraal zou stellen? Als ik nu eens ging zorgen voor hun welzijn? Ik dacht na over hoe dat er dan uit zou kunnen zien... ze op de eerste dag met een vriendelijke, nieuwsgierige, open houding welkom heten, zorgen dat ze in een verzorgd, schoon huis zouden kunnen uitrusten, lekkere broodjes en beleg in huis halen,  en deze boodschappen met liefde en aandacht uitzoeken in de supermarkt, op de fiets naar Nijmegen om biologische vleeswaren  - niet verkrijgbaar in onze verder goed voorziene supermarkt - te halen... Kortom, ik zou ze eens goed gaan verwennen. En zowaar, ondanks de spanning van vreemde mensen in huis begon ik er zelfs plezier in te krijgen. En de kers op de taart was ’s avonds een onverwacht gesprek met een van de wandelaars, een Nederlandse, in Suriname geboren Hindoestaanse meneer, over spiritualiteit, meditatie, hindoeïsme, boeddhisme, de Veda’s, het volgen van een leraar of guru, gezonde voeding, vegetarisme versus vlees eten, biologisch eten en Tibetaanse geneeskunde. Een prachtig gesprek dat hier en daar zelfs een zeer persoonlijke, intieme wending nam. En dat was vast niet mogelijk geweest als ik alleen maar eurotekens in mijn ogen gehad zou hebben en mijn privacy had proberen af te schermen door me terug te trekken in een andere kamer.